Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
Zaburzenia lękowe (fobie proste, lęk separacyjny, lęk społeczny, zaburzenie obsesyjno-komplusyjne, PTSD, zaburzenia konwersyjne)
Zaburzenia lękowe
Doświadczanie lęku lub strachu jest zupełnie naturalne w rozwoju dzieci i młodzieży. Większość z tych lęków zanika w miarę jak dzieci uczą się, czego mogą się spodziewać po otoczeniu i jak sobie z tym radzić. Jednakże, kiedy lęki te nie zanikają, a wręcz zaczynają mieć nadmierny wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka lub jego aktywność – możemy mieć do czynienia z zaburzeniem lękowym.
Jeżeli rodzice podejrzewają, że dziecko lub młody człowiek mogą cierpieć z powodu zaburzenia lękowego, powinni zwrócić się do psychologa lub psychiatry dziecięcego w celu przeprowadzenia rzetelnej diagnozy i, ewentualnie, podjęcia leczenia lęku.
Zaburzenia lękowe są najczęstszym zaburzeniem psychicznym u dzieci i młodzieży. Badania w USA wskazują, że 5-20% dzieci w wieku 9-17 lat będzie zdiagnozowane jako klinicznie lękowe.
Jest wiele rodzajów zaburzeń lękowych, dotykających dzieci i adolescentów. Niektóre z nich to:
Lęk separacyjny
Lęk separacyjny (inne nazwy: SAD; lęk przed separacją w dzieciństwie) to nadmierne zamartwianie się lub strach przed byciem z dala od rodziny lub osób, do których dziecko jest najbardziej przywiązane. Dzieci z SAD boją się, że się zgubią lub że komuś z rodziny stanie się coś złego w czasie, gdy będą rozdzieleni. SAD nie jest tym samym, co lęk przed obcymi, który jest normalną fazą w rozwoju dzieci w wieku 7-11 miesięcy. Lęk w SAD jest znacznie intensywniej przeżywany i problem dotyka ok. 4% dzieci.
Co jest przyczyną lęku separacyjnego?
Zaburzenia lękowe mogą mieś podłoże biologiczne i środowiskowe. Dziecko może odziedziczyć biologiczną tendencję do intensywniejszego doświadczania lęku. Lęk i strach mogą być też zachowaniem wyuczonym od osób z otoczenia dziecka, które często reagują w sposób nadmiernie lękowy. Traumatyczne zdarzenie może również wywołać reakcję lękową.
Co jest przyczyną lęku separacyjnego?
Poniżej podajemy najbardziej powszechne objawy SAD, zwracając jednocześnie uwagę, że dzieci mogą różnie je przeżywać:
Diagnoza i leczenie lęku separacyjnego
Lęk separacyjny diagnozowany jest przez psychologa lub psychiatrę dziecięcego. Leczenie polega na psychoterapii dziecka, pracy z rodzicami lub całą rodziną i, o ile to możliwe, współpracy ze szkołą lub przedszkolem dziecka. W najbardziej nasilonych przypadkach może by zaproponowane leczenie farmakologiczne. Wczesne zdiagnozowanie i leczenie mogą znacznie złagodzić nasilenie lęku, przywrócić dziecku możliwość normalnego rozwoju i poprawić jakość kontaktów dziecka lub młodego człowieka z rówieśnikami.
Lęk uogólniony
Zespół lęku uogólnionego (GAD; lęk uogólniony) to chroniczne, nadmierne zamartwianie się i lęk, które zdają się nie mieć żadnej konkretnej przyczyny. Dzieci i adolescenci z lękiem uogólnionym często bardzo się martwią o to, co będzie, tym, co było, tym, czy będą akceptowane przez innych, sprawami rodziny, swoimi możliwościami i nauką w szkole.
Jakie są objawy zespołu lęku uogólnionego (GAD)?
W przeciwieństwie do dorosłych dzieci i młodzież z GAD często nie zdają sobie sprawy, że poziom ich lęku jest nieadekwatny do poziomu zagrożenia. Dlatego często oczekują i wymagają wsparcia i potwierdzania ich bezpieczeństwa u dorosłych.
Jakie są objawy GAD?
Najbardziej powszechne objawy GAD to:
Diagnoza i leczenie GAD
Lęk uogólniony diagnozowany jest przez psychologa lub psychiatrę dziecięcego. Leczenie polega na psychoterapii dziecka, pracy z rodzicami lub całą rodziną i, o ile to możliwe, współpracy ze szkołą lub przedszkolem dziecka. W najbardziej nasilonych przypadkach może by zaproponowane leczenie farmakologiczne. Wczesne zdiagnozowanie i leczenie mogą znacznie złagodzić nasilenie lęku, przywrócić dziecku możliwość normalnego rozwoju i poprawić jakość kontaktów dziecka lub młodego człowieka z rówieśnikami.
Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne
Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD; nerwica natręctw) to zaburzenie lękowe, w którym osoba nadmiernie zamartwia się, boi lub przejmuje nierealnym zagrożeniem i próbuje sobie radzić z uczuciem lęku poprzez wykonywanie zrytualizowanych lub wyspecjalizowanych czynności. Często powtarzające się zakłócające myśli i obrazy nazywane są obsesjami lub myślami natrętnymi, a rytualne czynności wykonywane, by się ich pozbyć lub zapobiec „katastrofie” to kompulsje lub czynności natrętne.
Pewna doza obsesji i kompulsji pojawia się u każdego dziecka i jest prawidłowa. Przedszkolaki np często mają jakieś rytuały wokół jedzenia, kąpieli i chodzenia spać, co pozwala im uporządkować i zrozumieć otaczający je świat. Dzieci w szkole podstawowej często rytualizują zabawy i gry zespołowe, namiętnie coś zbierają i porządkują zbiory. Rytuały te pomagają im bezpieczniej uczestniczyć w świecie społecznym i panować nad lękiem związanym z chaosem. Gdy mamy do czynienia z OCD – natrętne, obsesyjne myśli budzą silny niepokój i lęk, a kompulsje stają się tak częste, że zakłócają normalne, codzienne funkcjonowanie dziecka.
Co jest przyczyną i kto choruje na OCD?
Przyczyna OCD nie jest znana. Badania wskazują na neurobiologiczną przyczynę OCD (deficyt neuroprzekaźnika zwanego serotoniną). Ponadto, fakt, że OCD częściej (ale nie zawsze) występuje u osób, u których w rodzinach były osoby z OCD wskazuje na genetyczne podłoże zaburzenia.
OCD diagnozowane jest czasem u dzieci, jednakże jest to przede wszystkim dość powszechna choroba występująca wśród młodzieży, pojawiająca się zwykle ok. 15 roku życia. Częściej zapadają na nią chłopcy niż dziewczyny.
Jakie są objawy OCD?
Najczęściej obserwowane objawy OCD to:
Diagnozowanie i leczenie OCD
Diagnozę stawia lekarz psychiatra i/lub psycholog kliniczny po przeprowadzeniu wnikliwego wywiadu i badania. W przypadku dzieci i młodzieży postawienie diagnozy OCD możliwe jest wtedy, gdy obsesje i kompulsje z nimi związane (np. mycie rąk, sprawdzanie zamków) są na tyle uciążliwe i częste, że negatywnie wpływają na jakość życia dziecka. W większości przypadków zachowania kompulsywne zabierają więcej niż godzinę dziennie, a niepokój i lęk z nimi związane negatywnie wpływają na intelektualne funkcjonowanie dziecka. Warto również pamiętać, że o ile dorośli z OCD przeważnie zdają sobie sprawę, że ich zachowanie jest nieco niezwykłe, dzieci i adolescenci często nie potrafią dostrzec nieracjonalności czy dziwaczności swojego zachowania lub myśli.
OCD jest skutecznie leczone – zwykle w wyniku łączenia psychoterapii i farmakoterapii. Badania kliniczne wskazują na dużą skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu OCD. Terapia poznawcza koncentruje się na pomocy dziecku czy adolescentowi w zrozumieniu jego lęków i nauczeniu go nowych, bardziej skutecznych sposobów radzenia sobie z nimi. Behawioralny komponent terapii ma na celu pomóc pacjentowi i jego rodzicom w ograniczeniu i zmianie zachowań kompulsywnych. Udział rodziców w leczeniu OCD i innych zaburzeń lękowych jest bardzo ważny.
Co to jest fobia?
Fobia to uporczywy strach przed określonymi sytuacjami (np. zamknietymi pomieszczeniami) czy obiektami (np. zwierzętami, widokiem krwi), który jest obiektywnie nadmierny i nieuzasadniony. U dzieci i młodzieży lęk musi być obecny, przez co najmniej sześć miesięcy, by był zdiagnozowany jako fobia (a nie jako lęk przemijający, pojawiający się w rozwoju większości dzieci)
Rodzaje fobii występujące u dzieci i młodzieży:
Co jest przyczyną fobii?
Badania wskazują na genetyczne i środowiskowe podłoże fobii.
Kogo jest podatny na fobie?
Zaburzenia lękowe dotykają osoby w każdym wieku.
Występowanie specyficznych fobii u dzieci szacuje się na od 1 do aż 9,5%.
Fobie społeczne dotyczą tylko ok. 1,4% dzieci i adolescentów.
Ataki paniki mogą pojawić się w każdym wieku, najczęściej jednak pierwszy atak występuje w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości.
Symptomy, jakie można zaobserwować u dziecka lub adolescenta z fobią:
Jak się diagnozuje fobie?
Diagnozę zaburzenia lękowego stawia psycholog lub psychiatra dziecięcy po wnikliwym wywiadzie. Rodzice obserwujący oznaki nadmiernego lęku u swojego dziecka powinni zgłosić się z nim na diagnozę i leczenie. Wcześnie podjęte leczenie zaburzeń lekowych może zapobiec powstaniu innych problemów w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym dziecka.
Leczenie lęku u dzieci
Program leczenia opracowywany jest indywidualnie dla każdego dziecka, z uwzględnieniem:
Terapia może obejmować:
Zapobieganie fobii
Dotychczas nie są znane metody zapobiegania fobiom u dzieci. Wczesna diagnoza i podjęcie leczenia są bardzo ważne, ponieważ zapobiegają pogłębianiu się trudności oraz poprawiają jakość życia dzieci i młodzieży.
ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (PTSD)
Co to jest PTSD?
PTSD to upośledzający funkcjonowanie dziecka schorzenie, które często jest następstwem przerażającego, zagrażającego życiu fizycznego lub emocjonalnego wydarzenia. Osoba, która przeżyła takie zdarzenie często miewa uporczywe, przerażające myśli i wspomnienia z nim związane. PTSD u dzieci często staje się stanem chronicznym.
Co może być przyczyną PTSD?
PTSD może pojawić się po wydarzeniu, które:
Przykłady wydarzeń, które mogą wywołać PTSD jeżeli wystąpiły w życiu dziecka lub dziecko było ich świadkiem:
Jakie są symptomy PTSD?
Dzieci i adolescenci z zetknięciu z sytuacją, która przypomina im o traumatycznym wydarzeniu mogą doświadczać bardzo silnych emocjonalnych, intelektualnych i fizycznych zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu. Niektóre z nich mogą ciągle na nowo przeżywać traumę w formie koszmarów nocnych i zakłócających wspomnień w ciągu dnia. Mogą również doświadczać niektórych lub wszystkich z poniższych objawów:
Jak się diagnozuje PTSD?
Nie u każdego dziecka, które przeżyło traumę rozwinie się PTSD. PTSD diagnozuje się tylko wtedy, gdy symptomy utrzymują się dłużej niż miesiąc i w negatywny sposób wpływają na życie dziecka. U osób z PTSD symptomy zwykle pojawiają się w ciągu trzech miesięcy po traumie, ale mogą pojawić się też miesiące lub lata po wydarzeniu.
Diagnozę PTSD stawia psycholog lub psychiatra dziecięcy po wnikliwym wywiadzie i badaniu.
Leczenie
Program leczenia opracowywany jest indywidualnie dla każdego dziecka, z uwzględnieniem:
PTSD można leczyć. Wczesna interwencja jest bardzo ważna, ponieważ może zredukować intensywność objawów i poprawić jakość życia dziecka. Terapia może obejmować:
Zapobieganie PTSD
Głównym sposobem zapobiegania PTSD jest redukowania prawdopodobieństwa wystąpienia wydarzeń traumatycznych w życiu dzieci poprzez:
Aby zminimalizować potencjalne negatywne efekty ewidentnie traumatycznego zdarzenia ważne jest, by jak najszybciej – nawet przed pojawieniem się jakichkolwiek objawów – zwrócić się po poradę do specjalisty.