Zaburzenia nastroju (zaburzenia afektywne)
Diagnoza zaburzeń nastroju u dzieci i młodzieży jest trudniejsza aniżeli u dorosłych, ponieważ dzieci nie zawsze potrafią mówić o swoich uczuciach. Ponadto, objawy u dzieci i młodzieży różnią się od tych, które występują u dorosłych. Wg amerykańskiego National Institute of Mental Heath, na zaburzenia nastroju cierpi coraz więcej młodych osób, co wiąże się z poważniejszymi problemami z nastrojem w wieku dorosłym.
Co jest przyczyną zaburzeń nastroju?
W literaturze przedmiotu najczęściej mówi się o zachwianiu równowagi chemicznej w mózgu, spowodowanej niewłaściwym działaniem tzw. neurotransmiterów, odpowiedzialnych za regulację wydzielania „hormonów przyjemności” (endorfin). Za przyczynę zaburzeń nastroju uważa się też trudne dla dziecka zmiany życiowe. Problemy z nastrojem mają również związek z dziedziczeniem.
Kto cierpi na zaburzenia nastroju?
Dzieci, których matka lub ojciec cierpi na zaburzenia nastroju, mają ponad 50 procent szans, że sytuacja ta powtórzy się u nich. Jednakże, negatywne wydarzenia życiowe i stres mogą przyczynić się do zmniejszenia „odporności” na smutek i inne negatywne emocje. Depresję mogą wywołać takie wydarzenia jak: rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby, zerwanie z chłopakiem/dziewczyną, pogorszenie się ocen w szkole.
Jak pokazują wyniki badań, 7-14% dzieci doświadcza epizodu tzw. dużej depresji przed ukończeniem 15 roku życia. 20-30% dorosłych z zaburzeniem dwubiegunowym doświadcza pierwszego epizodu przed 20 rokiem życia. Szansa na zachorowanie na zaburzenie dwubiegunowe wynosi 1% w ogólnej populacji. Na 100.000 adolescentów, 2.000-3.000 cierpi za zaburzenia nastroju, z czego 8-10 popełni samobójstwo. Wśród kobiet, 5-9% cierpi na depresję, zaś wśród mężczyzn – 3-4%.
Jakie są rodzaje zaburzeń nastroju?
Najczęściej występujące u dzieci i młodzieży to:
- duża depresja – utrzymujący się dwa tygodnie depresyjny nastrój, poirytowanie lub wyraźny spadek zainteresowań i odczuwania przyjemności, które wiążą się z codzienną aktywnością. Obecne są również inne objawy zaburzenia nastroju.
- dystymia – chroniczny depresyjny nastrój lub poirytowanie, utrzymujący się przez przynajmniej rok.
- mania z depresją (zaburzenie dwubiegunowe) – przynajmniej jeden epizod depresyjny trwający przynajmniej dwa tygodnie i przynajmniej jeden okres nastroju maniakalnego (wciąż rosnącego) trwający przynajmniej jeden tydzień.
- zaburzenia nastroju wywołane chorobami somatycznymi – wiele chorób takich jak nowotwór, uszkodzenia ciała, infekcje i różne choroby chroniczne, może wywołać symptomy depresji
- zaburzenia nastroju wywołane nadużywaniem substancji psychoaktywnych – symptomy depresji, które występują na skutek działania leków, narkotyków, toksyn i innych form leczenia.
Jakie są objawy zaburzeń depresyjnych?
Dzieci, w zależności od ich wieku i rodzaju zaburzeń nastroju, mogą mieć różne objawy depresji. Objawy te będą też różnie doświadczane. Do najczęściej występujących należą:
- utrzymujące się odczuwanie smutku
- uczucia beznadziejności i bezradności
- niska samoocena
- poczucie nieadekwatności
- nadmierne poczucie winy
- myśli, że chciałoby się umrzeć
- utrata zainteresowania codziennymi czynnościami lub zainteresowaniami
- trudności w relacjach z innymi ludźmi
- zmiany apetytu lub wagi
- spadek energii
- trudności z koncentracją uwagi
- trudności z podejmowaniem decyzji
- myśli lub próby samobójcze [czytaj dalej]
- częste narzekania na zdrowie (np. bóle głowy, żołądka, zmęczenie)
- wagary lub groźby ucieczki z domu
- nadmierna wrażliwość na porażkę lub odrzucenie
- łatwe irytowanie się, wrogość, agresja
W przypadku zaburzeń nastroju, odczucia te są bardziej intensywne od tych, które dzieci i młodzież doświadczają od czasu do czasu.
Inne symptomy (u adolescentów):
- trudności z nauką
- ciągłe odczuwanie złości
- zachowania buntownicze
- kłopoty z rodziną
- trudności w relacjach z przyjaciółmi i rówieśnikami
Te objawy zaburzeń nastroju mogą przypominać inne stany i problemy psychiatryczne. Zawsze należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub pediatrą, który zajmuje się dzieckiem.
Jak są diagnozowane zaburzenia nastroju?
Zaburzenia nastroju są poważną chorobą. Nie są rezultatem niedostatecznej opieki rodzicielskiej lub czymś, z czego dziecko „po prostu wyjdzie”.
Zaburzenia te diagnozowane są przez psychiatrę dziecięcego lub innego specjalistę zajmującego się zdrowiem psychicznym. Pomocne w diagnozie są rozmowy z rodzicami i opinie nauczycieli.
Leczenie zaburzeń nastroju
Leczenia zaburzeń nastroju dokonuje się na podstawie:
- wieku dziecka, stanu jego zdrowia i historii przebytych chorób
- stopnia nasilenia objawów
- rodzaju zaburzenia
- tolerancji dziecka na specyficzne leki, procedury lub terapie
- oczekiwań co do przebiegu choroby
- opinii lub preferencji rodziców
Leczenie zaburzeń nastroju jest efektywne, ale zanim się je rozpocznie, powinno dokonać się bardzo dokładnej diagnozy dziecka i rodziny.
Metody leczenia:
– leki przeciwdepresyjne – bardzo efektywne w połączeniu z psychoterapią
– psychoterapia – najczęściej poznawczo-behawioralna i/lub interpersonalna; skupia się na zmienionym sposobie widzenia siebie i środowiska przez dziecko, relacjach z innymi, identyfikowaniu stresorów w środowisku dziecka i nauce, jak sobie z nimi radzić
– terapia rodzinna
– konsultacje ze szkołą dziecka
Rola rodziców jest szczególnie istotna.
Zapobieganie zaburzeniom nastroju
Jak dotąd, nie ma narzędzi do zmniejszania częstości występowania tych zaburzeń u dzieci. Wczesna interwencja, jednakże, może zmniejszyć ciężkość objawów, pomóc dziecku w jego normalnym rozwoju oraz poprawić jakość życia.
Ryzyko samobójstwa u nastolatków
Czym jest zachowanie samobójcze?
Zachowanie samobójcze jest definiowane jako zaabsorbowanie myśli lub działanie, które skupia się na dobrowolnym spowodowaniu śmierci własnej osoby. Idea samobójstwa odnosi się do myśli na temat samobójstwa lub chęci odebrania sobie życia. Zachowanie samobójcze to działania podejmowane przez kogoś, kto rozważa lub przygotowuje się do spowodowania własnej śmierci. Próba samobójcza zwykle odnosi się do działania, które ma wywołać śmierć, ale które to działanie nie przynosi oczekiwanego rezultatu, lecz poważne uszkodzenie ciała. Samobójstwo ma związek z intencjonalnym odebraniem sobie życia.
Co sprawia, że nastolatki chcą odebrać sobie życie?
Okres adolescencji obfituje w wiele stresujących zmian rozwojowych – zmiany ciała, zmiany sposobu myślenia i odczuwania. Silne uczucia pomieszania, lęku, niepewności, presja otoczenia, by osiągać sukcesy w szkole, jak również konieczność myślenia o różnych sprawach w nowy sposób, wpływają na zdolności nastolatków do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Przykre i przytłaczające mogą być dla niektórych nastolatków zmiany rozwojowe, tym bardziej, jeśli nakładają się na nie tak ważne wydarzenia życiowe jak rozwód rodziców, zmiana otoczenia, zmiana przyjaciół, trudności w szkole i inne straty. Samobójstwo może wtedy wydawać się dobrym rozwiązaniem. Aż 12-25% starszych dzieci i adolescentów doświadcza różnych form myśli na temat samobójstwa (idea samobójstwa) od czasu do czasu. Ryzyko próby samobójczej rośnie wtedy, gdy emocje lub myśli utrzymują się, a zachowanie zmienia zgodnie z nimi (plany samobójcze).
Co wiemy na temat samobójstw wśród nastolatków?
Kilka ostatnich dekad pokazuje, że liczba samobójstwa wśród młodych ludzi dramatycznie rośnie. Na 8-25 prób samobójczych, aż jedna jest skuteczna. Najważniejszymi czynnikami ryzyka popełnienia samobójstwa są: depresja, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zachowania agresywne lub niszczycielskie. Samobójstwo częściej popełniają chłopcy. Dziewczęta podejmują więcej prób samobójczych.
Jakie są czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa?
Czynniki te mogą zmieniać się w czasie i zależą od wieku, płci, kulturowych i społecznych wpływów. Zwykle występuje kilka czynników ryzyka. Oto niektóre z nich:
- jedno lub więcej zaburzeń psychicznych lub nadużywanie substancji psychoaktywnych
- zachowania impulsywne
- nieoczekiwane wydarzenia życiowe lub strata (np. śmierć, rozwód rodziców)
- zaburzenie psychiczne lub nadużywanie substancji psychoaktywnych w rodzinie
- samobójstwo w rodzinie
- przemoc w rodzinie (fizyczna, seksualna, werbalna/emocjonalna)
- wcześniejsza próba samobójcza
- broń palna w domu
- uwięzienie
- doświadczenie czyjegoś samobójstwa (rodzina, rówieśnicy, ale również wiadomości w mediach, książka)
Sygnały ostrzegawcze (myśli, odczucia, zachowania)
Wiele sygnałów ostrzegawczych to także objawy depresji. Obserwacja następujących zachowań przez rodziców i opiekunów może być pomocna w rozpoznaniu osób, które myślą o podjęciu próby samobójczej:
- zmiany w nawykach związanych z jedzeniem i snem
- spadek zainteresowań codziennymi czynnościami
- wycofanie od rodziców i przyjaciół
- wybuchy złości i ucieczki
- picie alkoholu i zażywanie narkotyków
- nie dbanie o wygląd zewnętrzny
- nadmierne podejmowanie ryzyka
- zaabsorbowanie śmiercią i umieraniem
- depresja lub zaburzenia dwubiegunowe, w których występują halucynacje słuchowe nakazujące zranienie własnej osoby
- skargi na bóle brzucha, bóle głowy i zmęczenie
- utrata zainteresowania szkołą lub pracami domowymi
- uczucie nudy
- trudności ze skupieniem uwagi
- pragnienie śmierci
- brak odpowiedzi na pochwałę
- plany by popełnić samobójstwo, takie jak:
– werbalizacje: „chcę się zabić” lub „zamierzam popełnić samobójstwo”
– stwierdzenia typu: „nie będę już więcej problemem” lub, jeśli coś mi się stanie, chcę żebyś wiedział…”
– oddawanie ulubionych przedmiotów; wyrzucanie ważnych rzeczy osobistych ze słowami: „już nie będę tego potrzebować”
– nagła wesołość po okresie depresji (nie chodzi o zaburzenie dwubiegunowe)
– wypowiadanie dziwnych myśli
– pisanie jednego lub więcej listów pożegnalnych
GROŹBY SAMOBÓJSTWA TO WYRAZ DESPERACJI I WOŁANIA O POMOC. Samobójcze odczucia, myśli, zachowania lub plany należy ZAWSZE TRAKTOWAĆ BARDZO POWAŻNIE. KONIECZNE JEST NATYCHMIASTOWE SKONTAKTOWANIE SIĘ Z LEKARZEM.
Terapia osób z myślami i zachowaniami samobójczymi
Terapii odczuć i zachowań samobójczych dokonuje się na podstawie:
- wieku dziecka, stanu jego zdrowia i historii przebytych chorób
- stopnia nasilenia objawów
- powagi problemu
- tolerancji dziecka na specyficzne leki, procedury lub terapie
- oczekiwań co do ryzyka samobójstwa
- opinii lub preferencji rodziców
Każdy nastolatek, który miał próbę samobójczą, wymaga diagnozy psychiatrycznej i leczenia, dopóki nie poprawi się jego stan.
Leczenie zaczyna się szczegółowym wywiadem dotyczącym wydarzeń z 2, 3 ostatnich dni, przed próbą samobójczą. Dane z wywiadu z nastolatkiem i jego rodziną decydują o rodzaju leczenia. Może to być terapia indywidualna, terapia rodzinna lub, jeśli to konieczne, hospitalizacja w celu zapewnienia bezpiecznego środowiska. Rola rodziców w procesie terapeutycznym jest bardzo istotna.
Zapobieganie samobójstwom
Najlepszym sposobem by zapobiec samobójstwu i zachowaniu samobójczemu jest wczesna interwencja w przypadku zaburzeń psychicznych i tych, które związane są z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Ważna jest wówczas praca nad kontrolą zachowań agresywnych, jak również rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem.