Rozwód rodziców, czyli rozpad dotychczasowej rodziny jest dla dziecka, niezależnie od jego wieku, mocną i kryzysową zmianą. Psychologowie i psychoterapeuci rozwojowi nazywają ten kryzys rozpadem systemu rodzinnego. Dziecko lub nastolatek podświadomie, mimo racjonalnych argumentów rodziców i zapewnień o ich niezmiennej miłości do dzieci, biorą na siebie poczucie winy i wstydu za zaistniałą sytuację. Dzieci aż do 8-9 roku życia najczęściej reagują na kryzys rozwodowy w rodzinie nadmierną zależnością od rodziców. W tym przedziale wiekowym pojawiają się wówczas takie zachowania jak wycofanie dziecka w grupie rówieśniczej, regres rozwojowy (na przykład moczenie nocne lub lęk przed zgaszeniem światła w sypialni). Dzieci wykazujące nadmierną zależność od rodziców mogą wręcz obawiać się śmierci jednego lub obojga i komunikować ten podświadomy lęk tak zwanymi somatyzacjami, czyli bólami brzucha, spadkiem odporności organizmu na infekcje i przeziębienia oraz ogólną apatią. W niektórych przypadkach pojawiają się również problemy wychowawcze związane z psychologicznym zaprzeczeniem aktualnej sytuacji domowej w rodzaju fantazjowania o powrocie rodziców do siebie, konfabulacji na ten temat w szkole i szeregu innych zachowań świadczących o poczuciu zagrożenia doświadczanym przez dziecko. Bardzo często spada także poczucie własnej wartości dziecka. Aby załagodzić skutki tych zachowań, należy nie tylko wielokrotnie zapewnić dziecko o stałej miłości obojga rodziców do niego, ale także we wszystkich jego sprawach występować wspólnie z byłym małżonkiem. Dziecko musi czuć, że oboje rodziców nadal będzie towarzyszyć jego sprawom i wspierać je w każdym problemie życiowym. Po okresie kryzysu, wraz z ryzykiem depresji dziecięcej, zachowania problemowe zwykle mijają.
Problemy rozwodowe nastoletnich dzieci – najczęstsze zaburzenia zachowania
W przeciwieństwie do dzieci do około 9 roku, inaczej wyglądają zaburzenia zachowania nastolatków odreagowujących stres rozwodowy rodziców. W odróżnieniu od dzieci, które wykazują zachowania nadmiernie zależnościowe i wycofanie społeczne, nastolatki reagują w dominującej ich części demonstracyjnym wzrostem niezależności od dorosłych. W reakcji na zranienie nastoletnie dzieci rozwodzących się rodziców usiłują zademonstrować własną dorosłość i niezależność od rozpadającej się rodziny. W pozytywnej wersji takiej reakcji pojawia się nadmierna wręcz dbałość o wysokie wyniki szkolne, próby samodzielnego zarabiania kosztem zabawy i czasu wolnego lub przeciwnie – przechył w stronę zaburzeń zachowania ze spektrum przemocy. W tej drugiej wersji nastolatki poszukują często subkulturowych grup odniesienia, nisz i środowisk kontestacyjnych. Niekiedy eksperymentują z alkoholem, narkotykami i innymi środkami psychoaktywnymi i zaniedbują obowiązki szkolne. W ten sposób (podświadomie) proszą o uwagę dorosłych, stwarzają problemy, które – choć na chwilę, w trosce o nastoletnie dziecko z problemem – mają skonsolidować siły i połączyć na nowo rodziców. Podobnie jak w przypadku młodszych dzieci należy wówczas prowadzić z nastoletnim dzieckiem szereg wspierających rozmów, zapewniać nastolatka o miłości obojga rodziców i wspólnie szukać rozwiązań trapiących go problemów. Warto wiedzieć, że problemy dzieci, tych młodszych i starszych, są niedojrzałą metodą walki o uwagę obojga rodziców.